employment.az employment.az

Dərc olunma tarixi

18.04.2022 Biznes Dünyası

Baxış sayı

eye 945

Oxunma müddəti

clock 6 dəq

Mərkəzi bankın əhəmiyyəti

 Bu yazıda müasir mərkəzi bankın yerinə yetirdiyi əsas funksiyaları öyrənəcəyik. Hal-hazırda ölkəmizdə də aktual bir məsələ olan və bir neçə gün öncə Mərkəzi bankın idarə heyətində dəyişiklik olduğundan bu məsələnin daha maraqlı olduğunu düşünürəm. Müasir bank sistemi iki pilləlidir. Bu o deməkdir ki, altda kommersiya bankları, yəni gündəlik olaraq qarşılıqlı əlaqədə olduğumuz banklar var. Onlar daha sonra iyerarxiyada növbəti səviyyəni təşkil edən mərkəzi bank tərəfindən idarə olunur. Müasir bank sistemi mərkəzi banklara daha çox hüquq və vəzifələr verir.

                              Ən vacib funksiyalar aşağıdakılardır:

·       Valyuta əskinaslarının buraxılması üzərində monopoliya:

      Mərkəzi bankçılıq tətbiq olunmazdan əvvəl hər bir bank öz notlarını buraxa bilərdi. Beləliklə, iqtisadiyyat minlərlə müxtəlif növ notlarla su altında qalacaqdı. Bu qeydləri qəbul edən insanlar qeydlərin nəyə dəyər olduğu və ya geri alına biləcəyi haqqında çox az təsəvvürə malik olardılar. Beləliklə, bütövlükdə bank sisteminə inam az idi. Bu, mərkəzi bankların ələ keçirdiyi vaxtdır. Müasir dövrdə valyuta əskinaslarını çap etmək və yaymaq üçün yeganə hüquq mərkəzi banklara verilmişdir. Onların çap etdikləri qeydlər qanuni ödəniş vasitəsi hesab olunur. Bu o deməkdir ki, onlar qanuni olaraq qəbul edilmiş pulun yeganə formasıdır və məhkəmələr yalnız müəyyən edilmiş qanuni ödəniş vasitəsi ilə ifadə olunan borcları icra edəcəklər.Buna görə də, müasir dövr mərkəzi bankları valyuta notlarının buraxılması üzərində inhisarçılıq hüququna malikdirlər. Rəqabət edən bazar qüvvələrinin müdaxiləsi olmadan onun məqbulluğunu təmin etmək və dəyərini saxlamaq iqtidarındadırlar.

·       Pul Siyasətinə Nəzarət:

Müasir dünyada mərkəzi banklar təkcə valyuta əskinaslarını buraxmırlar, həm də belə valyutanın buraxılışının məbləğini və vaxtlarını müəyyən edirlər. Müasir dövrün pul siyasəti faktiki olaraq hökumət səltənətindən çıxıb mərkəzi banklar sahəsinə keçdi. Mərkəzi banklar siyasi təsirdən azad olmalıdırlar. Nəzəri olaraq bu o deməkdir ki, onlar siyasi məqsədlərə çatmaq üçün millətin valyutasını şişirtməyəcək və ya deflyasiya etməyəcəklər. Məhz bu səbəbdən bütün dünyada hökumətlərin pul siyasətinə minimal təsiri var. Daha doğrusu, istənilən vaxt iqtisadiyyatda dövriyyədə olan pul və kreditin miqdarına mərkəzi banklar qərar verirlər.

·       Bankların Bankı:

Mərkəzi bank kommersiya banklarının fəaliyyətinə nəzarət etməklə maliyyə sisteminin sabitliyini təmin edir. Mərkəzi bank bunu kommersiya banklarına öz əmanətlərinin müəyyən faizini özündə saxlamağı məcbur etməklə edir. Kommersiya banklarının verə biləcəyi kreditlərin məbləğinə və onların depozitlərini idarə etmə üsullarına nəzarət etməklə, mərkəzi banklar öz tabeliyində olanlar tərəfindən vəsaitlərin düzgün idarə edilməməsinin qarşısını ala bilərlər. Bu, onları bu əmanətlərin bir hissəsini geniş ictimaiyyətə təmin etmək vəziyyətində qoyur ki, bu da bank sisteminə inam yaradır.

·       Son Kurortun Kreditoru:

Mərkəzi bank öz tabeliyində olan bütün kommersiya bankları üçün son instansiya kreditoru hesab edilir. Çox vaxt banklar likvidlik problemi ilə üzləşirlər və belə ssenarilərdə bankın qaçması qaçılmaz olur. Mərkəzi bankın köməyi olmadan, bankın fəaliyyət göstərməsi vəziyyətində fərdi bank çökəcək. Bununla belə, mərkəzi bank əmanətçilərin tələb etdiyi vaxtda pulu sürətlə pompalayır, onların inamını gücləndirir, qaçışın qarşısını alır və sistemi canlı saxlayır.

·       Ödəniş Mexanizmi:

Mərkəzi banklar da iqtisadiyyatda sürətli və səmərəli ödəniş mexanizminin olmasını mümkün edib. Bunun səbəbi mərkəzi bankların edilən ödənişlərin geri alınmaz və zəmanətli olmasını təmin etmək imkanına malik olmasıdır. Beləliklə, bir bank başqa banka ödəniş edərkən, bir bankın hesabını debet edən və digər bankın hesabına kredit verən mərkəzi bankdır. Mərkəzi bank vasitəçilik funksiyasını yerinə yetirdiyi üçün kommersiya banklarını qarşı tərəf risklərindən azad edir. İstənilən kommersiya bankı başqa bankdan vəd edilmiş ödənişləri almamaqdan narahat deyil. Vaxtı olarsa, mərkəzi bank onun ödənilməsini təmin edəcək. Ona görə də bu gün mövcud olan sürətli ödəniş sisteminin sürətli işləməsinə Mərkəzi Bank dolayısı ilə zəmanət verir.

·       Hökumətə maliyyəçi:

Mərkəzi Bank həm də hökumətin maliyyəçisi kimi çıxış edir. Hökumət büdcə kəsiri yaratdıqda, yəni olduğundan daha çox xərclədikdə, mərkəzi bank kəsirləri idarə edir. Beləliklə, hökumət qısa müddətdə istiqraz bazarlarının mərhəmətindən asılı olmamalıdır. Bununla belə, uzunmüddətli perspektivdə mərkəzi bank hökumətin bütün həddindən artıq xərclərini ödəyə bilməz. Mərkəzi bank dövlətin pul şəklində müdaxiləsini tələb edən bütün rifah sxemlərinin fəaliyyət göstərməsinə imkan verən dəyərli dəstək verir.

·       Forex İdarəetmə:

 

Mərkəzi bank həm də hökumət və sadə əhali adından valyuta ehtiyatlarını idarə edir. Beləliklə, mərkəzi bankın vəzifəsi ölkənin beynəlxalq bazarlardan zəruri malların idxalı üçün həmişə kifayət qədər valyuta olmasını təmin etməkdir. O, həmçinin valyuta bazarlarında öz valyutasının dəyərini saxlamaq üçün lazım olan gücə və maliyyə əzələsinə malikdir.

heart save
Yazar
  • İstifadəçi adı:

    ZIya Nəcəfli
  • Ad Soyad:

    Ziya Nəcəfli
  • Məqalə sayı:

    1

Əlaqəli məqalələr

paper-1-img
Wi-fi yoxsa Li-fi?

15.11.2021

Biznes Dünyası

İllərdir simsiz internet adı ilə istifadə etdiyimiz Wi-Fi dəyişir və 100 qat daha sürətli internet olan Li-Fi adlı sistemlə əvəz olunur.

paper-1-img
Gələcəkdən Xəbər Var!

11.01.2021

Biznes Dünyası

1997-ci ildə qurulan qlobal bir kiber təhlükəsizlik şirkəti olan Kaspersky, bəşəriyyətin gələcəyə dair ən vacib suallarını daha yaxşı cavablandırmağa çalışmaq üçün "Təhlükəsiz Sabah" (Safer Tomorrow) platformasını işə saldı.

paper-1-img
Spotify Azərbaycana Gəlir

11.03.2021

Biznes Dünyası

Spotify, bir neçə gün ərzində Asiya, Afrika, Karib adaları, Latın Amerikası və Avropa daxilində 80-dən çox yeni bazarda fəaliyyət göstərəcəyini bildirdi.