Rəqəmsal Zen'inizi Tapın: Daxili Sülh üçün Bağlantı Xaosunda  Naviqasiya

 

              

                                                                       Şəkil. Epiktet rəqəmsal dünyada

 

Giriş

Epiktet, müdrik yaşlı Stoik, bəlkə deyərdi: "Mənim zamanımda özünü idarə etməyi öyrənmək, zehni ram etmək demək idi. Bu gün? Bu, Wi-Fi dalğalarını əhliləşdirməyə çalışmaq kimidir!" Gəlin bu səyahətə birlikdə çıxaq və rəqəmsal əlaqə xaosunun ortasında daxili sülhü necə tapacağımızı öyrənək.

Rəqəmsal əlaqə, insanları rəqəmsal vasitələrlə əlaqələndirmək kimi geniş şəkildə təyin olunan bir anlayışdır və iqtisadi artımı artırmaq və sosial problemləri həll etməklə həyat keyfiyyətimizi artırmağı vəd edir. Məsələn, Aİ-nin Qlobal Gateway strategiyası 2021-2027-ci illər arasında dünyada əsas infrastruktur inkişafına, xüsusən rəqəmsal, enerji və nəqliyyat əlaqələrinin yaxşılaşdırılmasına, həmçinin sağlamlıq və təhsilin gücləndirilməsinə sərmayə qoymaq üçün 300 milyard avro səfərbər etməyi hədəfləyir. Ancaq bu irəliləyişlər fonunda bir sual qalır: Biz rəqəmsal dövrə zehni olaraq hazırıqmı?

 

Gəlin əsas məsələyə keçək: Kim piroqun xəmirini mükəmməl hazırladı? Doğru təlimatları və resepti izləyən! Gündəlik həyatımızda tez-tez müəyyən qaydalar və təlimatlara əməl edirik. Piroq xəmirini hazırlamaq üçün aydın təlimatlarımız var, dərman qəbul edərkən həkimlərin təlimatlarına əməl edirik və başqa bir çox təlimata da riayət edirik. Amma rəqəmsal dünyada gəzməkdən bəhs etdikdə, mental sağlamlığımızı və rifahımızı qorumaq üçün bir reseptimiz varmı? Rəqəmsal tətbiqlərdən məsuliyyətlə istifadə etmək üçün aydın təlimatlarımız varmı?

Doğrudur ki, bir tətbiqi yüklədikdə və ya bir vebsaytı ziyarət etdikdə, tez-tez aydın bir təlimat kitabçası olmur və bizi rəqəmsal məkanda özümüzü tapmağa məcbur edir. Bəlkə də bu səbəbdən insanlar internetdə çox vaxt və enerji sərf edirlər. Gəlin internet istifadəsi ilə bağlı bəzi statistikalara nəzər salaq və onu nə qədər ağılla istifadə etdiyimizi görək!

 

 

Bəzi statistikalar

DataReportal-a görə, orta istifadəçi yalnız sosial mediada gündə təxminən 2,5 saat vaxt keçirir. Bu, il ərzində tətbiqləri skrollamaqla sərf edilən təəccüblü 864 saata bərabərdir. Bir araşdırma göstərdi ki, sosial mediada gündə iki saatdan çox vaxt keçirən şəxslər daha çox pis mental sağlamlıq hesabatı verməyə meyillidirlər.

                                             datareportal.com

2023-cü ildə DataReportal-ın cədvəli TikTok-u ən çox vaxt sərf olunan platforma kimi göstərdi, istifadəçilər ayda 34 saat vaxt keçirirdilər. YouTube 28 saatla ikinci yerdə, Facebook isə 20 saatla üçüncü yerdə qərarlaşdı. Qeyd etmək lazımdır ki, bu məlumat yalnız Android istifadəçilərini əhatə edir və Çindən olan istifadəçiləri nəzərə almır.

                                                                        datareportal.com

Başqa bir analiz, xüsusilə, sosial media istifadəsinin müxtəlif yaş qrupları arasında fərqləndiyini göstərir. Daha gənc insanlar, xüsusilə 16-24 yaş arası olanlar, sosial mediada ən çox vaxt keçirir və bu müddət təxminən 3 saatdır. Yaş artdıqca, sosial media istifadəsi ümumiyyətlə azalır. Biz çox vaxt sosial mediaya fokuslanmışıq, amma trafiki olan digər vebsaytlar və oyunlar haqqında nə demək olar? Sanki internetin dərinliklərinə düşmüşük və çıxış yolumuzu tapa bilmirik!

İstifadəçilərin bu platformalarda çox vaxt keçirməsi internetin insanların həyatında nə qədər mühüm rol oynadığını vurğulayır. Bu nəticələr rəqəmsal vərdişlərimizə diqqətli olmağın və onlayn fəaliyyətlərimizdə sağlam bir balans tapmağın vacibliyini göstərir.

 

Niyə internetdə bu qədər çox vaxt keçiririk?

 

               

Bizə aydındır ki, şirkətlər bizi öz platformalarına bağlı saxlamaq üçün təbii meyllərimizdən istifadə edirlər. Yuxarıdakı təsvir dopaminlə idarə olunan mükafat dövrəsinin necə işlədiyini göstərir. Bu, bildiriş kimi bir tətiklə başlayır, bu da beynimizdə dopamin buraxır və bizi yaxşı hiss edir. Sonra sosial medianı yoxlamaq, mükafat almaq, bəyənmə və ya şərh kimi bir şey edirik ki, bu da özümüzü daha da yaxşı hiss edir. Bu dövr təkrarlanır, bu da bizi tətbiqlərdən istifadə etməyə davam etmək istəyi yaradır. Bu, davranışımızın psixoloji mexanizmlərdən necə təsirləndiyinin yalnız bir nümunəsidir. Bir çox başqa nümunələr və tətiklər var. Bu internet fəaliyyətlərinin arxasında duran mexanizmləri başa düşmək çox vacibdir.

Bu dövrdən azad olmaq və yaxşı mental sağlamlığı qorumaq üçün nə edə bilərik?

                       

                                                                                                                         Epiktet azad düşüncədə

 

Biz çox vaxt internet tərəfindən də dağıdıldıq və rəqəmsal əlaqəni itirdik.Sobada çox uzun müddət qalan tortun yanması kimi, beynimiz yanmazdan əvvəl ekranlardan uzaqlaşmağı unutmamalıyıq.Hamımız razılaşdıq ki, onlayn vaxt keçirdikdən sonra tez-tez özümüzü cansıxıcı və ya narahat hiss edirik.Diqqətimizin dağıldığı hər an,iradəmiz zəifləyir və hər hansı bir sahədə uğurun əsası olan dərin işə başlamaq daha çətin olur.Böyük mütəfəkkirlərdən tutmuş proqramçılara qədər tarix boyu diqqəti müəyyən bir işə həsr etmək vacib olmuşdur.Epiktetin daim interneti yoxlamaq və ya dərin iş sessiyalarını müdaxilə etməsini təsəvvür etsək, onun dərin görüşlərindən məhrum qalacağıq.

İnsanların aktiv şəkildə mənalı fəaliyyətlə məşğul olduqları zaman dəyər və məmnunluq hissi keçirdikləri fikrini dəstəkləyən empirik sübutlar var. Məsələn, müsbət psixologiya sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, insanın öz güclü tərəfləri və dəyərlərinə uyğun fəaliyyətlərdə iştirak etmək daha çox xoşbəxtliyə və həyatdan məmnunluğa səbəb olur (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000). Eynilə, motivasiya psixologiyasına dair tədqiqatlar göstərmişdir ki, fərdlər çətin, lakin əldə edilə bilən vəzifələrdə fəal iştirak etdikdə səriştə və müstəqillik hissi yaşayırlar(Deci & Ryan, 1985).

             

Yuxarıda göstərilən təsvir vasitəsilə iradə, mərkəzləşmiş həyat və mental sağlamlığın bir-biri ilə əlaqələrinin göstərilməsini hədəflədim. Şəxsi təcrübəm və müşahidəmə əsasən, yaşamaq insanın iradəsini gücləndirmək və mərkəzləşmiş düşünmə düşüncəsini yetişdirməklə əldə edilə bilər. Xosbəxt həyat sağlam mental vəziyyətlə eynidir, ki, bu da mərkəzlənməni qorumaq və güclü bir iradəyə malik olmaqla dəstəklənir. Lakin, çox vaxt internetdə sərf edilən vaxt iradəmizi zəiflədə bilər və nəticədə dərin iş sessiyalarına cəlb olmaq bacarığımızı çətinləndirə bilər. Bu sessiyalar mərkəzləşmiş həyatın əsasını təşkil edir. Dərin iş sessiyaları yalnız riyaziyyat və ya problem həll etmə kimi müəyyən tapşırıqlarla məhdud deyil; o, həmçinin şəxsi inkişaf və təkmilləşmək üçün introspeksiya və öz-analizə daxil ola bilər. Bu prosesin diqqətlə izlənməsi insanların günlük həyatlarında, xüsusilə intellektual işçilərdə fayda verə bilər.

 

Nəticə

Nəticə olaraq, internet əlaqə və əlaqə üçün saysız-hesabsız imkanlar təqdim etsə də, rəqəmsal istifadəyə şüurlu və şüurlu yanaşmaq vacibdir. Epiktetin müdrikcəsinə dediyi kimi, “Özünə hakim olmayan heç bir insan azad deyil”. Onlayn davranışlarımızı idarə edən psixoloji mexanizmləri başa düşmək və diqqəti və tarazlığı qorumaq üçün strategiyaları həyata keçirməklə biz texnologiya ilə sağlam münasibət inkişaf etdirə və rəqəmsal əsrdə zehni rifahımıza üstünlük verə bilərik. Unutmayın ki, özümüzü idarə etmək gücü, hətta rəqəmsal xaosun ortasında olsa da, içimizdədir.

 

 

Referanslar:

1.     Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55(1), 5–14.

2.     Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Springer Science & Business Media.

3.     DataReportal. (n.d.). Retrieved from https://datareportal.com/

4.     Payot, J. (1909). The Education of the Will: The Theory and Practice of Self-Culture. Retrieved from https://archive.org/details/educationofwillt00payo/page/424/mode/2up?view=theater

5.     Fogg, B. J. (2009). A behavior model for persuasive design. Retrieved from https://www.demenzemedicinagenerale.net/images/mens-sana/Captology_Fogg_Behavior_Model.pdf

6.     Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/11946304_Positive_Psychology_An_Introduction

7.     Primack, B. A., Shensa, A., Sidani, J. E., Whaite, E. O., Lin, L. Y., Rosen, D., … & Miller, E. (2017). Social media use and its connection to mental health: A systematic review. Monitoring Editor: Alexander Muacevic and John R Adler. Retrieved from https://scholarworks.lib.csusb.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2131&context=etd

8.     Shakya, H. B., & Christakis, N. A. (2017). Association of Facebook use with compromised well-being: A longitudinal study. Retrieved from https://mitsloan.mit.edu/ideas-made-to-matter/study-social-media-use-linked-to-decline-mental-health