-
İstifadəçi adı:
kaizen -
Ad Soyad:
Kaizen.az -
Məqalə sayı:
170
Dərc olunma tarixi
11.07.2025 Fərdi İnkişafBaxış sayı
7
Oxunma müddəti
10 dəq
Yeni bir dili ana dil səviyyəsində öyrənməyə nə qədər vaxt lazım olduğunu düşünürsünüz? Çox uzun vaxt, elə deyilmi? İstərdim sizə deyim ki, elə sirrlər bilirəm ki, onların köməyi ilə bir ildən az müddətdə ana dil səviyyəsinə çatmaq olar… Təəssüf ki, bu mümkün deyil. Həqiqətən bir dili mükəmməl bilmək illərlə davam edən fədakarlıq tələb edir.
Amma yaxşı xəbər odur ki, axıcı danışıq səviyyəsinə çox daha qısa müddətdə çatmaq olar.
Axıcı danışıq səviyyəsi o deməkdir ki, siz adi gündəlik mövzularda bir yerli ilə normal sürətdə söhbət edə bilirsiniz. Əgər məqsədiniz xarici insanlarla tanış olmaq, onların mədəniyyətini başa düşmək və ya onların ölkəsinə inteqrasiya etməkdirsə, bu səviyyə sizə kifayətdir. Yalnız işinizə görə (məsələn, əgər beynəlxalq casussunuzsa) ana dil səviyyəsində danışmaq vacibdirsə, o zaman daha yüksək səviyyəyə yönəlmək lazımdır.
Son illər ərzində effektiv dil öyrənmə yolları barədə çoxlu araşdırmalar etmişəm. Bu araşdırmalar əsasən poliqlotlara – bir neçə dili bilən insanlara yönəlib. Əgər siz heç bir poliqlotla rastlaşmısınızsa, yəqin ki, ilk fikriniz onların fövqəltəbii qabiliyyətlərə sahib olduğudur. Amma onlar özləri birinci deyəcəklər ki, onların heç bir sehrli gücü yoxdur. Əksinə, onların uğuru əsasən müəyyən prinsiplərə əsaslanır. Bu məqalədə həmin prinsipləri izah edəcəyəm. Əgər bu prinsipləri izləsəniz, 12 ay ərzində seçdiyiniz dildə axıcı danışıq səviyyəsinə çata bilərsiniz. Gəlin başlayaq…
1.Dil öyrənməyi gündəlik vərdişə çevirin
İnsanlar çox vaxt dil öyrənə bilməmələrinin səbəbini onun çox çətin olması və ya dillərdə "yaxşı" olmamaları ilə izah edirlər. Amma əsas səbəb onların dili müntəzəm şəkildə öyrənə bilməmələridir.
Bu davamlılığı təmin etmək üçün gündəlik vərdişlər formalaşdırmaq lazımdır. Vərdişlər davranış dəyişikliyinin açarıdır, çünki bir dəfə formalaşandan sonra, iradəyə və motivasiyaya ehtiyac qalmır. Maneesh Sethi bunu belə izah edir:
"Axşam dişlərinizi fırçalamadan yatmağa getmək necə hiss etdirir? Düzgün deyilmiş kimi hiss edirsiniz. Elə bil gün tamamlanmayıb – hətta yuxudan durub fırçalamağa belə hazırsınız. Niyə? Çünki bu vərdiş gündəlik rutinə o qədər oturub ki, fırçalamamaq üçün daha çox iradəyə ehtiyac var, nəinki fırçalamaq üçün. Bu artıq formalaşmış vərdişdir – və siz nadir hallarda bu vərdişi atlayırsınız.”
Bəs bu cür gündəlik vərdişləri dil öyrənməyə də tətbiq etsəniz, nə qədər tez irəliləyə bilərsiniz?
Bir vərdiş adətən üç komponentdən ibarətdir: siqnal, rutin və mükafat.
Siqnal davranışı hərəkətə gətirir. Dil öyrənmək üçün tövsiyə edirəm ki, gündəlik təqviminizə xatırlatmalar əlavə edəsiniz. Rutin – bu siqnala cavab olaraq yerinə yetirdiyiniz davranışdır. Başladığınız zaman bu rutinləri sadə saxlayın – məsələn, dil tətbiqini açmaq və ya son dərsdə keçdiyiniz 5 sözü təkrar etmək. Bu rutinlər çox asan səslənə bilər, amma məhz bu sadəlik sayəsində uğursuz olmaq ehtimalınız az olacaq və nəticədə siz ilk tapşırıqdan daha çox etmək istəyəcəksiniz. Sonda isə özünüzü hansısa formada mükafatlandırın. Müsbət möhkəmləndirmə uğur şansınızı artıracaq. Bu mükafat bəzən özünüzə kiçik bir hədiyyə ola bilər,
amma bir çox insanlar üçün sadəcə irəliləyişlərini hiss etmək belə mükafat olaraq kifayət edir və bu vərdişi gücləndirir.
Yəqin düşünürsünüz: “Bunlar yaxşı səslənir, amma mənim vaxtım yoxdur.” Reallıq isə budur ki, irəliləyiş əldə etmək üçün gündə cəmi 15 dəqiqə kifayətdir — və yəqin ki, bu vaxta sahibsiniz! Məsələn, gündəlik marşrutunuzu düşünün — texnologiya sayəsində bu vaxtı lüğət təkrar etmək və ya xarici dildə podkast dinləməyə sərf edə bilərsiniz. Odur ki, bəhanələri bir kənara qoyun və bu gündəlik vərdişləri qurmağa başlayın. Məqalənin qalan hissəsində bu vərdişlərin nələrdən ibarət olduğunu öyrənəcəksiniz.
2. Doğru sözləri, doğru şəkildə öyrənin
İnsanların dil öyrənə bilməməsinin ən yaygın səbəbi zəif yaddaşa sahib olduqlarını düşünmələridir. Amma əsl problem yaddaşda deyil — yanlış öyrənmə texnikasındadır.
Aşağıdakı 5 ipucunu izləyərək lüğətinizi daha səmərəli şəkildə artıra bilərsiniz:
Koqnatları (cognates) öyrənin.
Bunlar başqa dildə demək olar ki, eyni görünən sözlərdir. Məsələn, ispan dilində “gratitud” ingiliscə “gratitude” (minnətdarlıq) deməkdir. Fransız, ispan və italyan kimi Roma dillərinin ingilis dili ilə ortaq yüzlərlə sözü var. Bu sözlərin siyahısını onlayn tapa bilərsiniz. Yalnız tələffüz fərqli ola bilər — onu isə Forvo kimi əla və pulsuz platformalarda yerli danışanların tələffüzü ilə yoxlaya bilərsiniz.
Ən çox işlənən sözləri öyrənin.
Bir dili ana dil səviyyəsində öyrənmək üçün təxminən 50,000 söz bilməlisiniz. Amma axıcı danışıq üçün sizə cəmi 2,000–3,000 əsas söz kifayətdir. Çünki bütün dillərdə az sayda söz danışığın böyük hissəsini təşkil edir. Bu sözlərin siyahısını internetdə tapa bilərsiniz. Həmçinin danışıq və dinləmə zamanı bu sözlərə rast gələcəksiniz — onları qeyd edin və yadınızda saxlayın. Nadiren işlənən və mürəkkəb sözlərə vaxt ayırmayın.
Özünüzə aid olan sözləri öyrənin.
Maraqlandığınız mövzulara və gündəlik həyatınızda qarşınıza çıxan situasiyalara fokuslanın. İşiniz, hobbiləriniz və ya şəxsi maraqlarınızla bağlı sözlər öyrənin. Bu sözləri real həyatda işlətmək ehtimalınız yüksək olacaq və yadda saxlamaq da asanlaşacaq.
Flaşkartlardan və “spaced repetition” texnikasından istifadə edin.
Flaşkartlar söz əzbərləmək üçün ən effektiv üsullardan biridir. Onlar aralıq təkrarlama (spaced repetition) prinsipinə əsaslanır — proqram sizin hansı sözləri yaxşı bildiyinizi, hansıları unutduğunuzu müəyyənləşdirir və sizə daha çox ehtiyac duyduğunuz sözləri təkrar etdirir. Lingoci platformasında şagirdlərə dərs zamanı öyrəndikləri sözlərlə fləşkartlar hazırlamağı tövsiyə edirik. Anki kimi tətbiqlərdən də istifadə edə bilərsiniz.
Not dəftəri tutun və onu hər yerə aparın.
Dil öyrənərkən qarşınıza çıxan vacib sözləri yazın. Tərcümə üçün onlayn lüğətlərdən istifadə edə bilərsiniz, amma sözləri kağızda yazmaq, yaddaşınız üçün daha faydalıdır. Araşdırmalar sübut edib ki, yazmaq informasiya yadda saxlamanı xeyli artırır. Alimlər bunu yazının daha yavaş və zehni cəhətdən daha dərindən işlənməsi ilə izah edirlər.
3. Özünüzü uyğun səviyyədə – pulsuz resurslarla – dil mühitinə salın
Hazırda bir dili öyrənmək üçün mütləq o dilin danışıldığı ölkəyə səyahət etməyə ehtiyac yoxdur. Çünki internetdə pulsuz oxu və dinləmə resursları hədsiz dərəcədə çoxdur. Onlardan istifadə edərək gündəlik olaraq dili həyatınıza daxil edə bilərsiniz.
İdeal olaraq, istifadə etdiyiniz dil resursları sizin səviyyənizdən yalnız bir pillə yuxarı olmalıdır. Dilçilikdə bu cür materiallara “anlaşıqlı giriş” (comprehensible input) deyilir. Sadə dillə desək, oxuduğunuz və ya dinlədiyiniz materialı təqribən başa düşə bilməlisiniz. Yəni tam rahat olmamalısınız, amma kifayət qədər anlayışınız olmalıdır ki, yeni söz və ifadələri kontekstdən çıxararaq mənimsəyə biləsiniz.
Format baxımından, radio və podkastlar artıq orta səviyyəyə çatdıqdan sonra əladır. Amma başlanğıcda TV və filmlər daha faydalıdır. Bunun səbəbi odur ki, vizual görüntülər sizə kontekst verir və bu da anlamağı asanlaşdırır. Xüsusilə tövsiyə etdiyim bir şey beynəlxalq xəbərlərə baxmaqdır. Çünki xəbər aparıcıları çox aydın danışırlar və anlayışınız daha yüksək olur. Üstəlik, beynəlxalq xəbərlər sizə tanışdır, bu isə başa düşmək üçün əlavə kontekst yaradır. Beləcə siz həm şəkillərdən, həm aydın diksiyadan, həm də artıq bildiyiniz informasiyadan istifadə edərək yeni sözləri asanlıqla mənimsəyə bilərsiniz — hətta dil səviyyəniz aşağı olsa belə.
Radio və podkastların üstünlüyü ondadır ki, onları başqa işlərlə məşğul olduğunuz zaman da dinləyə bilərsiniz — məsələn, yolda, yemək bişirərkən və ya idman edərkən. Əgər yeni başlayansınızsa, daha yavaş danışılan və transkriptli podkastları dinləyin. Məsələn, Radio Sweden isveç dilini öyrənmək üçün əla və gündəlik podkast təqdim edir.
4. İlk gündən danışmağa başlayın
Yuxarıdakı hissədə izah etdiyim kimi, oxuma və dinləmə bacarıqlarınızı internet vasitəsilə inkişaf etdirə bilərsiniz. Danışıq isə əsl insani qarşılıqlı əlaqə ilə öyrənilir.
Burada əsasən üç variant var:
Pulsuz variant — yerli danışanlarla tanış olmaq.
Məsələn, Meetup.com kimi saytlarda dil mübadiləsi görüşləri olur. Bunun mənfi tərəfi isə ondadır ki, həm ora getmək vaxt aparır, həm də görüş zamanı vaxtın yarısı qarşı tərəfin dilini öyrətməyə sərf olunur.
Qrup dərsləri — sosial baxımdan maraqlı ola bilər, amma danışmaq üçün ideal deyil. Çünki növbə ilə danışmalısınız və sinifin tempi adətən ən zəif tələbəyə uyğunlaşır.
Ən effektiv variant — 1:1 fərdi dərslər.
Bəli, bu, bir qədər daha baha ola bilər. Amma onlayn dərslər vasitəsilə həm daha əlverişli, həm də yerli müəllimlə geniş danışıq təcrübəsi əldə etmək mümkündür.
Təhsil sahəsindəki araşdırmalar göstərir ki, düzgün geribildirim hər hansı bacarığın mənimsənilməsində vacib rol oynayır. Danışığınızı tez bir zamanda yaxşılaşdırmaq istəyirsinizsə, səhvlər etməli və onları analiz etməlisiniz. Bu isə yalnız təcrübəli yerli müəllimlərlə mümkündür. Dil mübadiləsi partnyoru da sizə müəyyən qədər kömək edə bilər, amma onlar dil qaydalarını izah etməyə o qədər də qadir olmurlar. Bu səbəbdən fərdi müəllimlərlə işləmək axıcı danışığa çatmaq üçün ən doğru yoldur.
Əgər başlanğıc səviyyədəsinizsə, bu hissəni oxuyandan sonra belə aylarla danışmağa başlamaya bilərsiniz. Bu, başadüşüləndir — çünki yeni bir dildə danışmaq cəsarət tələb edir. Amma məqsədiniz axıcı danışıqdırsa, ilk gündən danışmağa başlamalısınız. Nə qədər çox səhv etsəniz, bir o qədər tez geribildirim alacaq və bir o qədər sürətli inkişaf edəcəksiniz. Əlbəttə, bu səhvləri etmək üçün özünüzü təhlükəsiz hiss etməlisiniz — buna görə də müəlliminizin mehriban və rahat bir öyrənmə mühiti yaratması çox vacibdir.
Nəhayət, ən yaxşı dil öyrənənlər danışıq təcrübələrini özləri ilə danışaraq da artırırlar. Bu üsul həm özünəinamınızı artırır, həm də tələffüzünüzü inkişaf etdirir. Sadəcə bunu ucadan və izdihamlı bir yerdə etməyin — insanlar sizi bir az fərqli anlaya bilər. 😊
5. Dil öyrənmə prosesindən zövq alın
Əvvəldə qeyd etdik ki, adətən ana dil səviyyəsində danışmağa çalışmaq əvəzinə, axıcı danışıq səviyyəsini hədəfləmək daha məntiqlidir. Sonra isə bu səviyyəyə sürətli şəkildə çatmaq üçün lazım olan prinsipləri paylaşdım.
İstər bir ilə, istərsə də bir qədər uzun müddətdə bu səviyyəyə çatmağınızdan asılı olmayaraq, bu bir səbir və davamlılıq tələb edən yolculuq olacaq. Təəssüf ki, insanlar çox zaman dili öyrənməkdən imtina edirlər, çünki darixdirici dərsliklərlə işləyirlər və düşünürlər ki, təkcə iradə gücü ilə bu prosesi davam etdirə bilərlər.
Amma dil öyrənmək yalnız iradə gücü ilə mümkün deyil. Ona görə də siz prosesdən zövq almalısınız. Əgər siz öyrəndiyiniz prosesdən həqiqətən həzz alırsınızsa, hər gün məşq etmək istəyəcəksiniz.
Bu səbəbdən qrammatika üzərində saatlarla işləməyə qapanmayın. Əvəzində sevdiyiniz şeyləri edin və sizi maraqlandıran mövzularda öyrənin.
Məsələn:
– Sevdiyiniz musiqiləri dinləyin və mətnlərini oxuyun
– Maraqlı filmlərə baxın
– Öz sahənizlə bağlı bloglar və məqalələr oxuyun
– Həqiqətən danışmaq istədiyiniz mövzularda söhbətlər edin
Dil yalnız qayda toplusu deyil – o insanları, mədəniyyəti və duyğuları ifadə edən bir vasitədir. Əgər bu təcrübəyə oyun, maraq və zövq hissi ilə yanaşsanız, öyrənmə sürətiniz təbii olaraq artacaq.
Unutmayın: əyləndiyiniz zaman beyniniz daha yaxşı öyrənir.
Beləliklə, bu bələdçinin əsas ideyalarını yekunlaşdıraq:
✅ Gündəlik öyrənmə vərdişləri formalaşdırın
✅ Lazımlı və sizə uyğun sözləri düzgün şəkildə öyrənin
✅ Dilə hər gün özünüzü məruz qoyun – uyğun səviyyəli materiallarla
✅ İlk gündən danışmağa başlayın və səhvlərdən qorxmayın
✅ Və ən əsası – prosesi sevərək, zövq alaraq öyrənin
Əgər bu prinsiplərə əməl etsəniz, seçdiyiniz dili bir il ərzində axıcı şəkildə danışmaq tamamilə realdır.
İstifadəçi adı:
kaizenAd Soyad:
Kaizen.azMəqalə sayı:
170
07.03.2021
Fərdi İnkişaf
Günümüzün qlobal problemlərindən biri: - CV göndərirəm lakin heç bir vakansiyadan geri dönüş almıram. Niyə? Bunun əsas səbəblərindən biri CV-nin düzgün hazırlanmaması və əsas məqamlara diqqət yetirilməməsidir. Bu məqalədə sizlər üçün CV-də hansı məsələlərə diqqət yetirməli olduğunuzu addım-addım qeyd etmişik.
07.03.2021
Fərdi İnkişaf
