-
İstifadəçi adı:
kaizen -
Ad Soyad:
Kaizen.az -
Məqalə sayı:
191
Dərc olunma tarixi
02.12.2025 Fərdi İnkişafBaxış sayı
8
Oxunma müddəti
4 dəq
Gücün azalması və hərəkətin yavaşlaması kimi fiziki dəyişikliklərlə yanaşı, bir çox yaşlı insan yaddaş, diqqət və gündəlik tapşırıqlarla mübarizə aparır.
Alimlər uzun illərdir ki, bəzi insanların zehni olaraq necə daha çevik qaldığını, bəzilərinin isə niyə daha sürətli zəiflədiyini anlamağa çalışır. Getdikcə daha çox diqqət çəkən bir fikir isə çoxdillilik — yəni bir insanın bir neçə dil bilmək qabiliyyətidir.
Bir insan iki və ya daha çox dil bildikdə, bu dillərin hamısı beyində aktiv qalır. Çoxdilli şəxs danışmaq istəyəndə beyin doğru dili seçməli və digərlərinin qarışmasının qarşısını almalıdır. Bu davamlı zehni məşq gündəlik “beyin idmanı” kimi işləyir.
Doğru dili seçmək, digərlərini boğmaq və dillər arasında keçid etmək diqqət və idrakı idarə edən beyin şəbəkələrini gücləndirir. Araşdırmaçılar hesab edir ki, ömür boyu davam edən bu zehni fəaliyyət insan yaşlandıqca beyni qorumağa kömək edə bilər.
İki dillilər və tək dillilər arasında aparılan araşdırmalar, bir neçə dil bilən insanların yaşlılıq dövründə daha güclü idrak qabiliyyətinə sahib ola biləcəyini göstərib. Lakin araşdırmalar arasında uyğunsuz nəticələr də var idi — bəziləri aydın üstünlük göstərirdi, bəziləri isə demək olar ki, heç bir fərq tapmırdı.
Yeni və genişmiqyaslı bir araşdırma isə daha güclü sübutlar təqdim edir: Bir əlavə dil bilmək faydalıdır, amma bir neçə dil bilmək daha da yaxşıdır.
Bu araşdırmada 27 Avropa ölkəsindən 51–90 yaş arası 86.000-dən çox sağlam insanın məlumatları təhlil edilib. Alimlər minlərlə məlumat nöqtəsi arasında nümunələri tapmaq üçün maşın öyrənməsi metodundan istifadə ediblər. Model insanın gündəlik funksionallığına, yaddaşına, təhsil səviyyəsinə, hərəkət qabiliyyətinə, ürək xəstəliyi və ya eşitmə itkisi kimi sağlamlıq vəziyyətlərinə baxaraq onun “görünən yaşını” proqnozlaşdırıb.
Sonra bu “proqnozlaşdırılmış yaş” real yaşla müqayisə edilərək, “bio-davranışsal yaş fərqi” adlandırılan ölçü yaradılıb. Bu fərq insanın fiziki və idrak göstəricilərinə görə nə qədər cavan və ya yaşlı göründüyünü göstərirdi.
Mənfi fərq — insanın bioloji yaşından daha gənc görünməsi,
Müsbət fərq isə — daha yaşlı görünməsi demək idi.
Tədqiqatçılar daha sonra ölkələrin çoxdillilik səviyyəsinə baxdılar — yəni əhalinin heç bir əlavə dil bilməyən, bir, iki, üç və ya daha çox dil bilən hissələrinə.
Lüksemburq, Hollandiya, Finlandiya və Malta kimi ölkələr çoxdilliliyin geniş yayıldığı yerlər idi. İngiltərə, Macarıstan və Rumıniya isə çoxdilliliyin az olduğu ölkələr idi.
Çoxdilli ölkələrdə yaşayan insanların sürətlənmiş yaşlanma əlamətləri göstərmə ehtimalı daha aşağı idi. Tək dillilər isə real yaşları ilə müqayisədə bioloji olaraq daha yaşlı görünməyə meyilli idilər. Cəmi bir əlavə dil belə nəzərəçarpacaq fərq yaradırdı.
Bir neçə dil bilmək isə daha güclü təsir göstərirdi — hər bir əlavə dil beyin üçün əlavə qoruyucu qat kimi çıxış edirdi.
Bu təsirlər xüsusilə 70-lərin sonu və 80-lərdə daha aydın görünürdü. İki və ya daha çox dil bilmək, yaşa bağlı zəifləməyə qarşı fərqlənəcək dərəcədə güclü bir qalxan rolunu oynayırdı. Yaşlı çoxdillilər tək dillilərdən fərqli olaraq, sanki daxililərində bir davamlılıq daşıyırdılar.
Bəs bu fərqlər ölkələr arasındakı sərvət, təhsil səviyyəsi və ya siyasi sabitlik kimi amillərdən qaynaqlana bilərmi? Tədqiqatçılar bunu yoxlamaq üçün hava keyfiyyəti, miqrasiya səviyyəsi, gender bərabərsizliyi və siyasi mühit də daxil olmaqla onlarla milli faktora görə düzəliş etdilər.
Bu düzəlişlərə baxmayaraq, çoxdilliliyin qoruyucu təsiri dəyişmədi — bu da dil təcrübəsinin təkbaşına unikal bir töhfə verdiyini göstərir.
Araşdırma beynin mexanizmini birbaşa öyrənməsə də, bir çox alim hesab edir ki, bir neçə dili idarə etmək üçün lazım olan zehni səy nəticələri izah edir. Araşdırmalar göstərir ki, dillər arasında keçid etmək, səhv sözün qarşısını almaq, fərqli söz ehtiyatını yadda saxlamaq və doğru ifadəni seçmək beynin idarəetmə sistemini daim aktiv saxlayır.
Laboratoriyamızda aparılan araşdırmalar isə ömrü boyu iki dil istifadə edən insanların daha böyük hipokampusa sahib olduğunu göstərir.
Hipokampus xatirələrin formalaşmasında mühüm rol oynayan beyin bölgəsidir. Daha böyük və ya struktur olaraq daha möhkəm hipokampus adətən daha yaxşı yaddaş və yaşa bağlı kiçilmə və ya Alzheimer kimi xəstəliklərə qarşı daha yüksək müqavimətlə əlaqələndirilir.
Bu yeni araşdırma genişliyi, uzunmüddətli yanaşması və yaşlanmanı izah etmək üçün çoxölçülü metoddan istifadə etməsi ilə seçilir. Bioloji, davranışsal və ekoloji faktorları birləşdirərək vahid bir nəticə ortaya qoyur: Çoxdillilik daha sağlam yaşlanma ilə sıx əlaqəlidir.
Bu bir “möcüzə qalxanı” olmasa da, beynin daha uzun müddət daha uyğunlaşan, dözümlü və gənc qalmasına kömək edən gündəlik həyat təcrübələrindən biri ola bilər.
İstifadəçi adı:
kaizenAd Soyad:
Kaizen.azMəqalə sayı:
191
07.03.2021
Fərdi İnkişaf
Günümüzün qlobal problemlərindən biri: - CV göndərirəm lakin heç bir vakansiyadan geri dönüş almıram. Niyə? Bunun əsas səbəblərindən biri CV-nin düzgün hazırlanmaması və əsas məqamlara diqqət yetirilməməsidir. Bu məqalədə sizlər üçün CV-də hansı məsələlərə diqqət yetirməli olduğunuzu addım-addım qeyd etmişik.
07.03.2021
Fərdi İnkişaf
