Kaizen.az - Fərdi İnkişaf Platforması

Kaizen/ Biznes Dünyası

Qara iqtisadiyyat və ya Qara bazar

Qara iqtisadiyyat ölkənin ticarətlə bağlı qaydalarından kənara çıxan mənbələrdən əldə edilən bir ölkənin iqtisadi fəaliyyətinin bir hissəsidir. Hansı malların və xidmətlərin cəlb olunduğundan asılı olaraq fəaliyyətlər qanuni və ya qeyri-qanuni ola bilər. Qara iqtisadiyyat qara bazar anlayışı ilə bağlıdır. İqtisadiyyat inteqrasiya olunmuş bir bütöv hesab edilən bir çox əlaqəli bazarlardan ibarət olduğu kimi, qara iqtisadiyyat da iqtisadiyyatdakı müxtəlif qara bazarların toplanmasından ibarətdir.

İnsanlar qaçaqmal ticarəti, vergi və qaydalardan yayınmaq və ya qiymətə nəzarət normasından yayınmaq üçün qara iqtisadiyyatlarda fəaliyyət göstərirlər. Qara iqtisadiyyatlar adətən hökumətin ya əməliyyatı qeyri-qanuni etməklə, ya da müəyyən mal və xidmətlər üçün vergi faizini çox qoymaqla iqtisadi fəaliyyəti məhdudlaşdırdıqda yaranır. Qeyri-qanuni mal və xidmətlərin əldə edilməsi və ya bahalı əşyaların daha az pulla alınması üçün qara bazar yarana bilər.

Qara iqtisadiyyata misal olaraq, rəsmi olmayaraq işləyib maaş alan tikinti işçisindən nə vergi tutulacaq, nə də işəgötürən qazancından vergi ödəyəcək. Tikinti işləri qanunidir, lakin hadisəni qara iqtisadiyyatın bir hissəsi kimi təsnif edən vergilərin ödənilməməsidir. Bunlara qeyri-qanuni maddələrin və silahların satışı kimi aşkar şeylər, eləcə də icazəsiz təmir işləri aparmaq, qadağan olunmuş xidmətlərlə məşğul olmaq da daxildir. Vergidən yayınma və ya qara bazar fəaliyyətində iştirak qeyri-qanuni olduğundan, bu cür davranışla məşğul olanlar çox vaxt öz fəaliyyətlərini hökumətlərdən və ya tənzimləyici orqanlardan gizlətməyə cəhd edirlər. Qara iqtisadiyyat iştirakçıları ənənəvi olaraq qeyri-qanuni əməliyyatlarını nağd şəkildə həyata keçirməyi seçirlər, çünki nağd pul istifadəsi iz buraxmır.

Qara iqtisadiyyatda fəaliyyətin xalis iqtisadi xərcləri və faydaları fəaliyyət növündən, həmçinin kontekstdən asılı olaraq dəyişir. Çox vaxt qara bazar fəaliyyəti birbaşa iştirakçılara oğurlanmış əmlakın alqı-satqısı kimi başqaları üçün zərərli yollarla fayda verə bilər. Müəyyən növ qara bazar fəaliyyətləri, muzdlu adam öldürmə xidmətləri kimi cəmiyyətə aydın və birmənalı zərər verə bilər. Qara bazarda digər fəaliyyətlər heç kimə birbaşa iqtisadi zərər vurmaya da bilər, lakin bütün cəmiyyətə fayda verən sosial xidmətlərin effektivliyini azalda bilər.

Digər tərəfdən qara iqtisadiyyat, hökumət siyasətinin yaratdığı iqtisadi problemlərin qarşısını alan və ya kompensasiya edən cəmiyyətə açıq-aydın xalis iqtisadi qazanc gətirə bilər. Qaçaqmalçılar və qara bazarçılar müharibədən əziyyət çəkən bölgələrdə aclıq çəkən insanların yeganə qida və dərman mənbəyi ola bilərlər. Qiymətə nəzarət və kvota kimi qaydaları pozan alıcılar və satıcılar bu cür siyasətlərlə əlaqəli ola biləcək bəzi zərərləri geri ala bilərlər.

Qara iqtisadiyyatların dörd əsas təsnifatı var: qeyri-leqal iqtisadiyyat, hesabat verilməyən iqtisadiyyat, qeydə alınmayan iqtisadiyyat və qeyri-rəsmi iqtisadiyyat.

1. Qeyri-qanuni iqtisadiyyat qanuni ticarət formalarının əhatə dairəsini müəyyən edən qanunvericiliyə zidd olaraq həyata keçirilən iqtisadi fəaliyyətdən əldə edilən gəlirlərdən ibarətdir. Narkotik alveri qeyri-leqal iqtisadiyyatın bir hissəsidir.

2. Hesabat verilməyən iqtisadiyyat vergi məcəlləsində kodlaşdırılmış institusional olaraq müəyyən edilmiş fiskal qaydalardan yayınmağa çalışmaqdır.

3. Qeydə alınmayan iqtisadiyyat dedikdə dövlət statistika orqanlarının hesabat tələblərini müəyyən edən institusional qaydalardan yan keçən iqtisadi fəaliyyətlər nəzərdə tutulur. Bu, qanuni və qeyri-qanuni səbəblərə görə məlumatın qəsdən gizlədilməsi və ya məlumatların toplanması ilə bağlı praktiki çətinliklərlə əlaqədar ola bilər.

4. Qeyri-rəsmi iqtisadiyyat məsrəflərdən yan keçən və mülkiyyət münasibətlərini, kommersiya lisenziyasını, əmək müqavilələrini, hüquq pozuntularını, maliyyə krediti və sosial təminat sistemlərini əhatə edən qanunlarda və inzibati qaydalarda nəzərdə tutulan fayda və hüquqlardan kənarlaşdırılan iqtisadi fəaliyyətləri əhatə edir.

Yazar

İstifadəçi adı:
kaizen
Ad Soyad:
Kaizen.az
Məqalə sayı:
146

Əlaqəli məqalələr

Wi-fi yoxsa Li-fi?

15.11.2021

Biznes Dünyası

İllərdir simsiz internet adı ilə istifadə etdiyimiz Wi-Fi dəyişir və 100 qat daha sürətli internet olan Li-Fi adlı sistemlə əvəz olunur.

Gələcəkdən Xəbər Var!

11.01.2021

Biznes Dünyası

1997-ci ildə qurulan qlobal bir kiber təhlükəsizlik şirkəti olan Kaspersky, bəşəriyyətin gələcəyə dair ən vacib suallarını daha yaxşı cavablandırmağa çalışmaq üçün "Təhlükəsiz Sabah" (Safer Tomorrow) platformasını işə saldı.

Spotify Azərbaycana Gəlir

11.03.2021

Biznes Dünyası

Spotify, bir neçə gün ərzində Asiya, Afrika, Karib adaları, Latın Amerikası və Avropa daxilində 80-dən çox yeni bazarda fəaliyyət göstərəcəyini bildirdi.