Kaizen.az - Fərdi İnkişaf Platforması

Kaizen/ Biznes Dünyası

Vergi Kaçakçılığı ve Kayıtdışı Ekonomi konularının incelenmesi

Vergi Kaçakçılığı ve Kayıtdışı Ekonomi konularının incelenmesi

ÖZET

Vergi kaçakçılığı ve kayıtdışı ekonomi, ülkelerin ekonomik büyüme, gelir dağılımı ve vergi adaletini olumsuz etkileyen önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Bu makalede, vergi kaçakçılığının ve kayıtdışı ekonominin tanımları,özellikleri,nedenleri ele alınarak,ekonomi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Vergi kaçakçılığı, genellikle bireylerin veya işletmelerin vergi yükümlülüklerini yerine getirmemek için başvurdukları yasa dışı yöntemleri ifade ederken; kayıtdışı ekonomi, resmi kayıtlara girmeyen ekonomik faaliyetleri kapsamaktadır. Her iki olgu da, devletin vergi gelirlerinin azalmasına ve ekonominin resmi denetim dışı kalmasına yol açmaktadır. Ayrıca, bu durum, haksız rekabeti teşvik eder ve kamu hizmetlerinin kalitesini olumsuz yönde etkiler. Makalede, bu sorunlarla mücadele etmek için alınabilecek önlemler tartışılmış, çözüm yolları olarak daha şeffaf vergi sistemlerinin, etkili denetimin önemi vurgulanmıştır. Sonuç olarak, vergi kaçakçılığı ve kayıtdışı ekonominin azaltılması, sürdürülebilir ekonomik kalkınma için kritik bir faktör olarak değerlendirilmiştir.

ABSTRACT

Tax evasion and the informal economy are significant issues that negatively impact a country's economic growth, income distribution, and tax justice. This article defines and examines the characteristics, causes, and effects of tax evasion and the informal economy on the economy. Tax evasion generally refers to illegal methods used by individuals or businesses to avoid fulfilling their tax obligations, while the informal economy encompasses economic activities that do not enter official records. Both phenomena lead to a reduction in government tax revenues and result in the economy remaining outside official oversight. Additionally, this situation promotes unfair competition and negatively affects the quality of public services. The article discusses measures that can be taken to combat these problems, emphasizing the importance of more transparent tax systems and effective auditing. In conclusion, reducing tax evasion and the informal economy is considered a critical factor for sustainable economic development.

VERGİ NEDİR?

Vergi; devletin kişilerden ve kurumlardan kanunla belirlenen şekilde kamusal hizmetlerin yapılabilmesi amacıyla alınan paralardır. Vergi, diğer kamu kurumlarının ve devletin, kamu hizmetlerinin sağlanması için kişilerden ve kurumlardan zorunlu olarak alınan paralardır. Zorunlu olmakla birlikte vergi, ödeme gücüne göre herkesin farklı yükümlülüğe sahip olduğu ve anayasada yeri olan bir konudur. Vergiler, devlet gelirlerinin önemli bölümünü oluşturur. Güvenlik, eğitim, adalet, altyapı, ekonomik refah, sosyal güvenlik gibi temel kamu harcamalarına kaynak oluşturur. Kanunsuz vergi olmaz ilkesi gereği, vergi ancak kanunla konulabilir. Vergi yükümlüsü(mükellefi) denilen kişiden alınır. Vergi yükümlüleri, gerçek kişiler ve tüzel kişilerdir.

VERGİNİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?

Verginin özellikleri aslında vergi tanımı yapılırken kullanılan temel unsurlardır.

Vergi zora dayanır:Bunun anlamı, vergi ile ilgili ödevlerin yerine getirilmemesi durumunda kamu idaresinin zora başvurmasıdır. Bu kapsamda cezalı tarhiyat, gecikme faizi uygulaması ve cebri takip işlemleri verginin zora dayandığını gösteren unsurlardır. Vergi gönüllü olarak kişinin istediği tutarda kamuya yaptığı bir katkı değil, devletin koyduğu kurullara uygun şekilde yerine getirmek zorunda olduğu bir ödevdir. Anayasa’da vergi ile ilgili düzenlemenin yapıldığı madde başlığının “vergi ödevi” olması verginin bu özelliğini yansıtmaktadır.

Vergi kanuna dayanılarak alınır: Vergilendirme, yasaların belirlediği kurallara göre yapılır. Vergilerin konulması ve kaldırılması yetkisi yalnızca yasama organına aittir.

Kamu harcamalarına karşılık alınırVerginin ana amacı, devletin kamu hizmetleri ve harcamaları için gerekli finansmanı sağlamaktır. Yani, vergiler kamu harcamalarının karşılanmasında kullanılan bir araçtır. Bu bağlamda, vergi, devletin toplum ihtiyaçlarını karşılamasına yardımcı olur.

Ödeme gücüne göre alınırVergilerin ödeme gücüne göre alınması ilkesine göre, bir kişinin ne kadar vergi ödeyeceği, o kişinin ekonomik durumuna (gelir düzeyine, mal varlığına vb.) bağlıdır. Yani, daha fazla geliri olan bir kişinin daha fazla vergi ödemesi beklenir.

Kişisel karşılığı yoktur: Kişilerin ödediği vergiler nedeniyle doğrudan bir kişisel karşılık almaması demektir. Kişi vergisini öder, bu vergiler kamu harcamaları için kullanılır. Kişinin kamu harcamalarından elde ettiği fayda ile ödediği vergiler arasında doğrudan bir ilişki aranmaz. Dolayısıyla vergiler doğrudan bir hizmetin karşılığı değildir.

VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇU NEDİR?

Vergi kaçakçılığı suçu, vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma/ibraz mecburiyeti bulunan defter ve kayıtların, fatura veya diğer belgelerin hukuka aykırı olarak düzenlenmesi, kulanılması, tahrif edilmesi, yok edilmesi; bu evrak ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapılması ile meydana gelen vergi suçlarındandır. Uygulamada vergi kaçakçılığı suçları arasında en çok rastlanılan suç tipi sahte fatura düzenleme veya kullanma (naylon fatura) suçudur.

VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇU OLUŞTURAN FİİLLER

Defter, Kayıt ve Belgelerin Tahrif Edilmesi: Saklanması ve ibraz edilmesi zorunlu olan vergiye ilişkin bilgiler içeren defterdeki yazıların silinmesi, rakamların okunmayacak şekilde karalanması, kayıtlarda da aynı şekilde vergi matrahının tespit edilmesinin zorlaştırılması veya imkansız hale getirilmesi vergi kaçakçılığı suçunu oluşturur.

Defter Kayıt ve Belgeleri Gizleme: Vergi incelemesi yapılırken noter tarafından onaylanmış vergiye ilişkin bilgiler içeren kayıtlar veya herhangi bir şekilde varlığı tespit edilen defter ve belgelerin yetkili kişilere ibraz edilmemesi ve bu kayıt, belge ve defterlerin saklanması vergi kaçakçılığı suçunu oluşturur.

Yanıltıcı Belge Düzenleme veya Bu Belgelerle İşlem Yapma: Vergi ile ilgili durumların belgelenmesi sırasında bilgilerin nitelik veya niceliğinin değiştirilerek eklenmesi ile ve bu gerçeğe aykırı bilgi içeren belgelerin kullanılması vergi kaçakçılığı suçuna sebebiyet verir. Bir ticari işletmenin satın aldığı iş makinelerinin faturalandırmasını yaparken alınan malın cins, fiyat yönünden gerçeğe aykırı beyanda bulunması bu duruma örnek gösterilebilir.

Muhasebe ve Hesap Hileleri Yapma: Çoğunlukla yasadışı işlemler yapan kişiler yaptıkları yasadışı eylemleri gizlemek amacıyla bu yola başvurur. Bu yol ile usule uygun vergilendirme yapılmaması sonucunda gerçek matrahın ortaya çıkmasına engel olarak daha az vergi ödemek hedeflenmektedir.

Gerçeğe Aykırı Hesap Açma: Vergi kayıtlarıyla hiçbir ilgisi olmayan veya gerçekte olmayan kişiler adına hesap açmak vergi kaçakçılığı suçunu oluşturur. Gerçek hayatta olmayan kendi hesap oluşturarak varmış gibi gösterdiği müşterisine malların satılmış gibi gösterilmesi örnek gösterilebilir.

Çift Defter Tutma: Elbette vergi kayıtlarına ilişkin olarak defter tutmak gerekli hatta bazı durumlarda zorunludur. Ancak kanunda belirtilen durumlar dışında ticari hesap ve işlemlerin kaydedildiği farklı özel defterler tutulması bu suçun oluşmasına neden olur. Veresiye satış yaparak sattığı malları elden teslim eden şirketin bu satışa ilişkin borç ve alacaklarını kaydettiği veresiye defteri bulunması bu duruma örnek verilebilir.

Defter Belge ve Kayıtlarda Sahtecilik: Vergilerin hesaplanmasına ilişkin bilgilerin yer aldığı defter, belge veya kayıtların yok edilmesi, yok edilen sayfaların değiştirilerek farklı sayfaların eklenmesine yönelik fiiller vergi kaçakçılığı suçunu oluşturur.

VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇLARINDA YAPTIRIMLAR

VUK madde 359 suç teşkil eden fiiller için üç farklı miktarda hapis cezası öngörmüştür. Hesap ve muhasebe hilesi yapma suretiyle, yasal olmayan defter (çift defter tutma) ve belgelere kayıt suretiyle, gerçek olmayan veya kayda konu işlemlerle ilgisi bulunmayan kişiler adına sahte hesap açma suretiyle, defter, belge ve kayıtları tahrif etme veya tahrif edilen belgeyi kullanma suretiyle, usulüne uygun istendiği halde vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi (defterlerin gizlenmesi) suretiyle, muhteviyatı itibarı ile yanıltıcı belge düzenleme ve kullanma suretiyle bu suçun meydana gelmesine sebep olan kişilere 18 aydan 3 yıla kadar hapis cezası verilir (VUK 359/a). Defter ve belgeleri yok etme suretiyle, defter sayfalarını değiştirme veya yok etme suretiyle, sahte belge düzenleme ve kullanma suretiyle bu suçun oluşmasına sebep olan kişilere 3 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür (VUK 359/b).

Son olarak ise maliye Bakanlığı ile anlaşması bulunan kişilerin basabileceği belgeleri, böyle bir anlaşması olmadığı halde basmak suretiyle işlenen vergi kaçakçılığı suçu, yetkisiz kişilerin bastığı ve Vergi Usul Kanunu uygulamasına esas olan bu belgeleri bilerek kullanmak şeklindeki vergi kaçakçılığı suçu için ise 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası düzenlenmiştir (VUK 359/c). Hakkında soruşturma başlatılan kişiler hakkında doğrudan hapis cezasının yanında beraat kararı da verilmektedir.

VERGİ KAÇAKÇILIĞI SUÇLARINDA ALTERNATİF YAPTIRIMLAR

Diğer suçlarda olduğu gibi, vergi kaçakçılığı suçunda da hükm olunacak hapis cezası yerine belli şartları taşıması halinde seçenek yaptırımların uygulanması mümkün olabilir. Şayet suçun üst sınırı 3 yıl hapis cezasıysa kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararıyla, davanın açılması 5 yıl ertelenebilir. Ayrıca yargılama sonucunda kararlaştırılan ceza miktarı 2 yıldan az ise yine 5 yıl süreyle hükmün açıklanması geri bırakılabilir. Önemle belirtmeliyiz ki, sayılan seçenek kurumların uygulanması mutlak ve zorunlu değildir. Sanığın yargılama sırasındaki davranışları, suçun öncesinde ve sonrasında yaptıkları, failin sosyal durumu gibi pek çok etken dikkate alınarak seçenek yaptırımlar belirlenmektedir. Dolayısıyla bu aşamada alanında yetkin bir ceza avukatından hukuki destek almak hayati önem arz eder. Adli para cezasına çevirme, uzlaşma, seri muhakeme usulü gibi alternatif kurumlar ise vergi kaçakçılığı suçu bakımından uygulama alanı bulmaz.

KAYITDIŞI EKONOMİ NEDİR?

Kayıt dışı ekonomi, resmi kayıtlara girmeyen veya devletin ekonomik faaliyetleri izlemesini ve denetlemesini engelleyen faaliyetlerin toplamını ifade eder. Kayıt dışı ekonomi, kayıtlı oymayan ekonomik faaliyetler, yer altı ekonomisi, resmi ekonomi, vergilendirilmeyen ekonomi, marjinal ekonomi, gizli ekonomi, örtülü ekonomi, enformel ekonomi, kara ekonomi ifadeleri ile açıklanabilir.

Kayıt dışı ekonomi, “resmi kayıtlara girmemiş, diğer bir anlatımla Maliye’ye verilen bilançolar sonucunda vergisi ödenmiş gelir olmayan kazançların oluşturduğu ekonomi” şeklinde tanımlanabilir.

Kayıt dışı gelirler, Vergi Usul Kanunu’nun öngördüğü Yasal belgelere ya hiç yansımamıştır, ya da eksik yansımıştır. Bu sebeple kayıt dışı ekonomiyi oluşturan tutarlar net rakamlardan oluşmaktadır. Yani bu gelirden vergi ödenmemiştir. Brüt ve net gelir aynı tutardır. Bu sebeple de yüksek görülmektedir.

KAYITDIŞI EKONOMİNİN ÖZELLİKLERİ

Kayıt dışı ekonominin bazı özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler genellikle altı başlık altında toplanmaktadır. Bunlar;

Nizamsızlık: Kayıtlı ekonomik faaliyetler sırasında uyulması gereken birçok kanun vardır. Kayıt dışı ekonomik faaliyetler, resmi düzenlemelere, iş gücü yasalarına, vergi kanunlarına ve ticaret hukuku gibi yasal gerekliliklere uymamaktadır.
Vergilendirilmemiş Ekonomik Faaliyet Olması: Kayıt dışı ekonominin vergilendirilememesi devleti önemli bir vergi kaybına uğratmaktadır. Vergi ödemeyen bu faaliyetler, devlet bütçesini olumsuz etkiler.
Ölçülemez Olması: Kayıt dışı yapılan ekonomik faaliyetler, resmi olarak bildirilmediği için ekonomiye ilişkin resmi verilere direkt dahil edilemezler. Böylelikle üretimin hacmi doğru olarak hesaplanmaz.
Gelir ya da Fayda Sağlaması: Ortaya çıkan ekonomik faaliyetin kayıt dışı ekonomik faaliyet olarak adlandırılabilmesi için yapılan faaliyetin sonucunda gelir ya da fayda sağlanması gerekmektedir.
Ekonomik Sisteme Uygunluk: Eski Doğu Bloğu ülkelerinde olduğu gibi, bazı ekonomik faaliyetler, zamanında sistem dışı kabul edilirken, mevcut ekonomik yapıya göre sistemin bir parçası haline gelebilir. Bu durum, zamanla değişen ekonomik ve hukuki düzenlemelere bağlı olarak şekillenir. Örneğin, 1980’ler öncesi Türkiye'de dövizle yapılan ticaret kayıt dışı iken, şu an sistemin bir parçasıdır.

KAYITDIŞI EKONOMİNİN NEDENLERİ

Kayıtdışı ekonominin ortaya çıkışı, her ülke düzleminde farklılık arz etmekte olup farklı ülkelerde farklı nedenlere dayanmaktadır. Gelişmiş ekonomilerde kayıtdışılık ve nedenleri genellikle vergisel faktörler ve işgücü piyasasına yönelik düzenlemeler gibi faktörler tarafından belirlenirken gelişmekte olan ülkelerde bu faktörlerin yanısıra ekonomiyi etkileyen nüfus artışı ve kentsel göç gibi demografik etmenler de etkin olabilmektedir. İster gelişmiş ister gelişmekte olan ülke ekonomilerinde kayıtdışılığın ortaya çıkışında temel nokta müteşebbislerin teşebbüsleri ile ilgili bilinçli ya da bilinçsiz gerçekleştirdikleri kar-zarar analizidir. Müteşebbisler kayıtdışında faaliyette bulunarak vergi, lisans ücretleri ve sosyal güvenlik yükleri gibi çeşitli maliyetleri azaltma yoluna gidebilirler. Öte yandan, kayıtdışı tercihinin, maliyetleri azaltan yapısıyla beraber kamu hizmetlerinden faydalanamama, finansal hizmetlerden faydalanamama ve kayıtlı çalışan işletmelerle işyapamama gibi maliyetleri artıran bir yapısı da sözkonusudur.

KAYITDIŞI EKONOMİ İLE MÜCADELE

Kayıt dışı ekonomi, ekonomik büyüme, vergi gelirleri ve kamu hizmetlerinin etkinliği açısından büyük bir tehdit oluşturur. Bu sorunun çözülmesi için çeşitli önlemler alınması gerekir. Öncelikle, vergi sisteminin basitleştirilmesi ve şeffaflaştırılması önemlidir. Vergi sisteminin daha anlaşılır ve adil bir hale getirilmesi, vatandaşların vergi ödeme istekliliğini artıracaktır. Vergi denetimlerinin güçlendirilmesi, kayıt dışı ekonomiyle mücadelede kritik bir öneme sahiptir ve etkili vergi denetim mekanizmalarının oluşturulması, kayıt dışı faaliyetlerin tespit edilmesini kolaylaştırır. Kayıt dışı ekonomiyi etkileyen bir diğer faktör, bazı sektörlerin kayıtdışı faaliyetlere daha yatkın olmasıdır. Bu nedenle, bu sektörlerdeki işlerin resmileştirilmesi için uygun düzenlemeler yapılmalıdır.Ayrıca, sosyal güvenlik ve işsizlik sigortası sistemlerinin geliştirilmesi, kayıtdışı ekonomiyi azaltabilecek bir diğer stratejidir. Kayıtdışı ekonomi, genellikle bireylerin sosyal güvenlik sistemlerinden dışlanma endişesinden kaynaklanır. Bu sistemlere daha kolay erişim sağlanması, kişilerin resmi sektöre yönelmesine yardımcı olacaktır.

SONUÇ:

Vergi kaçakçılığı ve kayıtdışı ekonomi, ekonomik sistemin düzgün işlemesini engelleyen ve devlet gelirlerini olumsuz etkileyen önemli sorunlardır. Vergi kaçakçılığı, düşük vergi bilinci, denetim eksiklikleri ve yüksek vergi oranları gibi faktörlerden kaynaklanmaktadır. Kayıtdışı ekonomi ise, yasal düzenlemelerden kaçma ve vergiden kaçınma amacıyla yaygınlaşmaktadır.

Sonuç olarak, vergi kaçakçılığı ve kayıtdışı ekonominin etkilerini azaltmak için güçlü denetim mekanizmaları, vergi bilincinin artırılması ve kayıt dışı iş gücüyle mücadeleye yönelik politikaların uygulanması önemlidir. Ayrıca, dijitalleşme ve teknolojik yenilikler, vergi kaçakçılığı ve kayıtdışı ekonomiyle mücadelede etkili araçlar sunmaktadır. Bu konulara yönelik stratejik bir yaklaşım, ekonomik sürdürülebilirlik ve devletin mali sağlığı için büyük önemlidir.

Gülxar Mehtili

06.12.2024

👍🏻👍🏻

Yazar

İstifadəçi adı:
Nurşən İbrahimova
Ad Soyad:
Nurşən İbrahimova
Məqalə sayı:
1

Əlaqəli məqalələr

Wi-fi yoxsa Li-fi?

15.11.2021

Biznes Dünyası

İllərdir simsiz internet adı ilə istifadə etdiyimiz Wi-Fi dəyişir və 100 qat daha sürətli internet olan Li-Fi adlı sistemlə əvəz olunur.

Gələcəkdən Xəbər Var!

11.01.2021

Biznes Dünyası

1997-ci ildə qurulan qlobal bir kiber təhlükəsizlik şirkəti olan Kaspersky, bəşəriyyətin gələcəyə dair ən vacib suallarını daha yaxşı cavablandırmağa çalışmaq üçün "Təhlükəsiz Sabah" (Safer Tomorrow) platformasını işə saldı.

Spotify Azərbaycana Gəlir

11.03.2021

Biznes Dünyası

Spotify, bir neçə gün ərzində Asiya, Afrika, Karib adaları, Latın Amerikası və Avropa daxilində 80-dən çox yeni bazarda fəaliyyət göstərəcəyini bildirdi.