-
İstifadəçi adı:
kaizen -
Ad Soyad:
Kaizen.az -
Məqalə sayı:
182
Dərc olunma tarixi
19.08.2025 TexnologiyaBaxış sayı
19
Oxunma müddəti
4 dəq
Süni intellektin və maşın öyrənməsinin inkişafı artıq yalnız texnologiya mühitinin deyil, gündəlik həyatımızın da ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Çoxumuz fərqinə varmadan hər gün istifadə etdiyimiz platformalarda bu texnologiyaların nəticələrini yaşayırıq. Netflix-də izlədiyimiz serialdan tutmuş, Spotify-da kəşf etdiyimiz mahnılara, hətta Google-da axtarış edərkən qarşımıza çıxan nəticələrə qədər hər bir detalda maşın öyrənməsinin izləri var. Məsələ yalnız rahatlıq və seçim bolluğu ilə məhdudlaşmır, bu texnologiyalar zövqlərimizi formalaşdırır, informasiyaya çıxışımızı yönləndirir və dünyanı necə qavradığımızı dəyişdirir.
Netflix hər gün yüz milyonlarla insanın seyr vərdişlərini izləyərək alqoritmlər vasitəsilə onlara uyğun məzmun təklif edir. Platformanın ən güclü tərəfi məhz bu fərdiləşdirmə sistemidir. Rəqəmlər isə olduqca maraqlıdır: aparılan araşdırmalara görə, Netflix-də izlənilən məzmunların 80 faizdən çoxu məhz tövsiyə alqoritmlərinin nəticəsidir. Başqa sözlə, istifadəçilərin çoxu seçimlərini özləri deyil, maşın öyrənməsi vasitəsilə formalaşdırılmış siyahılara əsasən edir.
Netflix minlərlə filmi və serialı analiz edərək “zövq icmaları” adlanan qruplar yaradır. Bu icmalara uyğun olaraq hər bir istifadəçi üçün fərdi təkliflər hazırlanır. Bu yanaşma şirkətə yalnız izləyici məmnuniyyəti deyil, həm də illik milyardlarla dollarlıq qazanc gətirir, çünki istifadəçilərin platformada daha çox vaxt keçirməsinə şərait yaradır.
Bununla belə, bu texnologiya bizə seçim azadlığı bəxş edərkən, eyni zamanda bizi müəyyən bir zövq dairəsində saxlayır. Çox vaxt fərqli janr və ya qeyri-adi mövzulu filmlərlə tanış olmaq imkanımız azalır. Beləliklə, seçim bolluğu illüziyası altında əslində daralmış maraq dairəsində qalırıq.
Spotify da fərdiləşdirmə texnologiyalarından istifadə edən ən böyük platformalardan biridir. Onun ən məşhur funksiyalarından biri olan Discover Weekly pleylisti artıq rəqəmlərə görə əfsanəyə çevrilib. İndiyədək bu pleylist vasitəsilə 100 milyarddan çox mahnı dinlənilib və hər həftə milyonlarla insan üçün fərdi musiqi siyahısı təqdim olunur.
Maraqlıdır ki, təkcə bu funksiya vasitəsilə 56 milyon yeni artist kəşf edilib. Bu, musiqi sənayesində yeni istedadların üzə çıxmasına və onların dinləyici kütləsi qazanmasına imkan yaradır. Digər tərəfdən, Spotify istifadəçiləri gündə orta hesabla 41 dəqiqə musiqi dinləyir və bunun böyük bir hissəsi alqoritmik pleylistlərdən gəlir.
Şirkət hər həftə 2 milyard fərdi pleylist formalaşdırır və bu pleylistlərin yarısından çoxu tamamilə maşın öyrənməsi ilə fərdiləşdirilir. Bu o deməkdir ki, musiqi seçimlərimizin böyük hissəsi artıq bizim deyil, alqoritmin qərarıdır. Nəticədə çox vaxt eyni janr və oxşar musiqi üslublarında ilişib qalırıq. Bu həm yeni üfüqlər açır, həm də bizi müəyyən çərçivələrdə saxlayır.
Hər gün milyardlarla insan Google axtarış sistemindən istifadə edir. Burada da qarşımıza çıxan nəticələr təsadüfi deyil, fərdiləşdirilmiş bir mexanizmin məhsuludur. Araşdırmalara görə, Google axtarış nəticələrinin orta hesabla 11.7 faizi istifadəçinin maraq və davranışlarına əsasən dəyişdirilir. Bu fərqlər xüsusilə aşağı sıralarda daha aydın görünür.
Bununla belə, fərdiləşdirilmiş nəticələrin obyektivliyi daim müzakirə mövzusudur. Yeni tədqiqatlara görə, Google-un ilk 10 nəticəsinin 41 faizi istifadəçinin həqiqi ehtiyaclarına uyğun olmur. Üstəlik, istifadəçilərin 71 faizi hesab edir ki, axtarış nəticələri böyük brendlərin xeyrinə yönləndirilib. Bu isə informasiya azadlığının əslində alqoritmik meyarlarla məhdudlaşdırıldığını göstərir.
Google-un fərdiləşdirmə sistemi gündəlik həyatımızı asanlaşdırır, lakin eyni zamanda bizi müəyyən bir informasiya ekosisteminə qapadır. Başqa sözlə, gördüyümüz dünya bəzən yalnız alqoritmin bizə göstərmək istədiyi qədər geniş olur.
Netflix, Spotify və Google nümunələri göstərir ki, maşın öyrənməsi həm faydalı, həm də riskli nəticələr doğurur. Bir tərəfdən bu texnologiyalar həyatımızı sadələşdirir, bizə zaman qazandırır və fərdiləşdirilmiş təcrübə bəxş edir. Digər tərəfdən isə seçimlərimizi məhdudlaşdırır, informasiyaya çıxışımızı daraldır və bəzən bizi alqoritmlərin yaratdığı “görünməz divarlar” arasında saxlayır.
Alqoritmlər bizi tanıdıqca daha fərdi təkliflər təqdim edir, amma bunun nəticəsində öz maraqlarımızı, musiqi zövqümüzü və hətta dünyagörüşümüzü alqoritmlərin formalaşdırdığı bir çərçivəyə təhvil veririk. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə sosial müxtəlifliyi azalda və intellektual dünyamızı daralda bilər.
Maşın öyrənməsi artıq sadəcə texnologiya aləti deyil, həyatımızın mərkəzinə yerləşmiş bir gücdür. İzlədiyimiz filmləri, dinlədiyimiz musiqiləri və oxuduğumuz xəbərləri müəyyənləşdirən bu texnologiyalar bizi həm yeni kəşflərə aparır, həm də müəyyən çərçivələrdə saxlayır.
Ona görə də sual budur: biz alqoritmlərin bizə təqdim etdiyi dünyada rahatlıqla yaşamağa davam edəcəyik, yoxsa bəzən onlardan kənara çıxaraq öz seçimlərimizi formalaşdırmağa çalışacağıq? Cavab isə hər birimizin şəxsi qərarından asılıdır.
İstifadəçi adı:
kaizenAd Soyad:
Kaizen.azMəqalə sayı:
182
04.05.2023
Texnologiya
28.10.2021
Texnologiya
19.11.2021
Texnologiya
Bildiyiniz kimi, bu yaxınlarda Facebook-un qurucusu və baş direktoru Mark Zukerberq ,Facebook adının şirkətin gələcəyini adekvat şəkildə təsvir etmədiyini və ad dəyişikliyini təsdiqlədi və “Metaverse”haqqında bəzi məlumatlar verdi.İnsanlarda “Metaverse” nədir? ,Hansı xüsusiyyətlələrə malikdir? və s kimi suallar yarandı.Gəlin bu suallara cavab tapmağa çalışaq.
