-
İstifadəçi adı:
kaizen -
Ad Soyad:
Kaizen.az -
Məqalə sayı:
182
Dərc olunma tarixi
22.08.2025 TexnologiyaBaxış sayı
7
Oxunma müddəti
4 dəq
Son illərdə dünyada texnologiyanın ən sürətli inkişaf edən sahələrindən biri qısa video platformalarıdır. TikTok-un parlaq yüksəlişi, Instagram Reels-in sosial mediada yaratdığı yeni nəfəs və YouTube Shorts-un trendlərə qoşulması ilə artıq bu format həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Əvvəllər insanlar televiziyada saatlarla film izləyirdilərsə, indi bir neçə saniyəlik videolarla həm əylənir, həm öyrənir, həm də vaxt keçirirlər. Bu, sadəcə internetdəki məzmun istehlak formasının dəyişməsi deyil, həm də beynimizin necə işlədiyini yenidən formalaşdıran bir mədəniyyət dəyişikliyidir.
TikTok hazırda 1.5 milyarddan çox aktiv istifadəçiyə sahibdir və bu platformada insanlar gündə orta hesabla 55 dəqiqə vaxt keçirirlər. ABŞ-da yeniyetmələr üçün bu göstərici 2 saata qədər yüksəlir. YouTube Shorts artıq gündə 70 milyarddan çox baxış toplayır, Instagram Reels isə hər gün 150 milyarddan artıq görüntülənmə ilə sosial media istehlakının ön sırasına çıxıb. Belə bir statistika qısa videoların nə qədər güclü təsir gücünə sahib olduğunu göstərir.
Bəs niyə insanlar bu qədər qısa videolara bağlanırlar? Bunun cavabı beyindəki dopamin sistemindədir. Hər dəfə yeni bir video izlədikdə beynimiz kiçik bir mükafat siqnalı alır. Video xoşumuza gəlirsə və ya maraqlı bir şey öyrədirəmsə, dopamin ifraz olunur və biz yenisini izləmək istəyirik. Bu sonsuz axın isə bizi davamlı olaraq ekrana bağlı saxlayır. Əslində bu mexanizm qumar oyunlarında işləyən mexanizmlə eynidir. İnsanın qarşısına hər dəfə yeni və gözlənilməz nəticə çıxır və beyin bunu stimullaşdırıcı, cəlbedici bir təcrübə kimi qəbul edir.
Amma bu prosesin arxa tərəfində bəzi mənfi nəticələr də var. Araşdırmalar göstərir ki, qısa videolara həddindən artıq baxış diqqət müddətini azaldır. 2000-ci illərdə bir insanın orta diqqət müddəti təxminən 2-3 dəqiqə hesab olunurdusa, son on ildə bu rəqəm 45-50 saniyəyə qədər düşüb. Daha maraqlısı odur ki, bu azalma əsasən qısa video izləmə vərdişləri ilə əlaqələndirilir. Çünki beynimiz davamlı olaraq sürətli dəyişən görüntülərə öyrəşir və bir mövzuya uzun müddət fokuslanmaqda çətinlik çəkir. Bu isə həm təhsil prosesinə, həm də gündəlik iş performansına təsir göstərir.
Əlavə olaraq yaddaş üzərində də təsirlər müşahidə olunur. İnsanlar izlədikləri qısa videolardan dərhal sonra detalların çoxunu unudurlar. Bunun səbəbi odur ki, beyin belə sürətli axında məlumatı dərin yaddaşa ötürməkdə çətinlik çəkir. Bu fenomen elmi ədəbiyyatda “shallow processing” yəni səthi işləmə adlanır. Yəni məlumat beynə daxil olur, amma qalıcı olmur.
Bu vəziyyəti tədqiqatçılar “TikTok Brain” və ya “brain rot” anlayışları ilə ifadə edirlər. Bu terminlər diqqət dağınıqlığı, tənbəllik, uzunmüddətli işlərə marağın azalması və sürətli dopaminə öyrəşmiş bir beyin strukturunu təsvir edir. Valideynlər də artıq uşaqlarında bu simptomları müşahidə edirlər. Məsələn, bir çox uşaq kitab oxumaqdan, dərs dinləməkdən qaçır çünki onların diqqəti bir neçə dəqiqədən artıq cəmlənmir.
Lakin qısa videoları yalnız mənfi prizmadan görmək də düzgün olmazdı. Onların faydalı tərəfləri də var. Məsələn, maarifləndirici videolar gənclərə bilikləri sürətli şəkildə ötürmək üçün əla vasitədir. Təkcə TikTok-da elm, tarix, psixologiya, dil öyrənmə kimi mövzular üzrə yüz minlərlə kontent istehsal olunur və milyonlarla insan tərəfindən izlənilir. Qısa videoların əsas üstünlüyü informasiyanı sadə, yığcam və tez çatdırmaq bacarığıdır. Bu, sürətli həyat tərzi yaşayan müasir insanlar üçün vacibdir.
Əlbəttə, burada əsas məsələ balansdır. Əgər insan qısa videolardan həm öyrənmək, həm də əylənmək üçün istifadə edirsə, amma eyni zamanda kitab oxumağı, dərin məqalələr izləməyi və uzunmüddətli işlərə diqqət ayırmağı davam etdirirsə, problem yoxdur. Amma yalnız qısa videolara bağlı qalmaq və uzun məzmunlardan uzaqlaşmaq beynin inkişafına mənfi təsir göstərir.
Psixoloqlar və nevroloqlar bir sıra tövsiyələr verirlər. Birincisi, gündəlik ekran vaxtını məhdudlaşdırmaq. Məsələn, gündə maksimum 30-60 dəqiqə qısa video izləmə limiti təyin etmək faydalıdır. İkincisi, hər izləmədən sonra beynə fasilə vermək, yəni açıq havada gəzmək, meditasiya etmək və ya kitab oxumaq kimi fəaliyyətlərə vaxt ayırmaq lazımdır. Üçüncüsü isə qısa videoları məqsədli şəkildə seçməkdir. Yəni təsadüfi axına qapılmaq əvəzinə, insan özü faydalı hesab etdiyi mövzuları izləməlidir.
Statistik məlumatlara baxsaq görərik ki, dünya üzrə internet istifadəçilərinin təxminən 33 faizi gündəlik olaraq qısa videolar izləyir. TikTok-un istifadəçi kütləsinin 60 faizindən çoxunu 16-24 yaş arası gənclər təşkil edir. YouTube Shorts-un əsas auditoriyası isə 18-34 yaş aralığında olan gənc böyüklərdir. Bu isə göstərir ki, qısa video nəsli artıq formalaşıb və gələcəkdə bu nəsil cəmiyyətin əsas istehlakçı və istehsalçı qüvvəsi olacaq.
Beynəlxalq hesabatlarda da qeyd olunur ki, qısa video izləmə vərdişləri təhsil sisteminə təsir etməyə başlayıb. Müəllimlər şagirdlərin diqqətini dərsə cəlb etmək üçün daha interaktiv və sürətli metodlardan istifadə etməyə məcbur qalırlar. Hətta bəzi universitetlər dərslərini qısa video formatında təqdim etməyə başlayıblar. Bu isə təhsilin gələcəyinin də dəyişəcəyinə işarədir.
Sonda isə belə nəticəyə gəlmək olar ki, qısa video platformaları artıq həyatımızın ayrılmaz bir parçasıdır və onlardan qaçmaq mümkün deyil. Amma biz seçim edə bilərik: texnologiyanın sahibi olmaq, yoxsa texnologiyanın bizi idarə etməsinə icazə vermək. Əgər balansı qoruyub həm faydalı məzmunlardan istifadə etsək, həm də diqqətimizi uzunmüddətli işlərdə saxlamağı bacarsaq, qısa videolar həyatımızı zənginləşdirən bir alət olar. Əks halda, bu platformalar beynimizi tədricən dəyişdirərək diqqətsiz, səthi düşünən bir cəmiyyət formalaşdıra bilər.
İstifadəçi adı:
kaizenAd Soyad:
Kaizen.azMəqalə sayı:
182
04.05.2023
Texnologiya
28.10.2021
Texnologiya
19.11.2021
Texnologiya
Bildiyiniz kimi, bu yaxınlarda Facebook-un qurucusu və baş direktoru Mark Zukerberq ,Facebook adının şirkətin gələcəyini adekvat şəkildə təsvir etmədiyini və ad dəyişikliyini təsdiqlədi və “Metaverse”haqqında bəzi məlumatlar verdi.İnsanlarda “Metaverse” nədir? ,Hansı xüsusiyyətlələrə malikdir? və s kimi suallar yarandı.Gəlin bu suallara cavab tapmağa çalışaq.
